Overprikkeling en slaap: waarom je overdag uitgeput raakt en ’s avonds niet kunt stoppen met denken

Veel mensen die slecht slapen herkennen hetzelfde patroon: Overdag voel je je moe, snel overweldigd en prikkelbaar. En ’s avonds, wanneer je eindelijk wilt ontspannen, gaat je hoofd juist “aan”. Gedachten blijven komen, spanning zakt niet weg en de kleinste prikkel is genoeg om je uit balans te brengen.

Dit heeft niets te maken met een gebrek aan wilskracht of discipline. Het heeft alles te maken met overprikkeling, een toestand waarin je zenuwstelsel te veel prikkels te verwerken krijgt en geen tijd vindt om te herstellen.

Overprikkeling beïnvloedt:

• je mentale rust
• je vermogen om gezonde rituelen vol te houden
• je stressniveau
• je motivatie
• en vooral: je slaapkwaliteit

Wat overprikkeling is volgens de wetenschap

Overprikkeling is een fysiologische staat waarin het brein te veel input tegelijk krijgt.
Het zenuwstelsel reageert hierop door in een verhoogde paraatheid te schieten.

Onderzoek laat zien dat:

• de amygdala (dreiging) actiever is
• de prefrontale cortex minder goed functioneert
• de HPA-as (stresssysteem) harder draait
• cortisol langer hoog blijft
• het autonome zenuwstelsel vaker in een fight-or-flight-stand blijft

Deze staat maakt het moeilijker om helder te denken, te plannen, keuzes te maken en tot rust te komen en precies dáárdoor voelt alles “te veel”.

Waarom overprikkeling het volhouden van gezonde rituelen zo moeilijk maakt

Je kunt nog zo goed weten wat je zou moeten doen, maar je brein werkt anders als het te druk is.

1. Je executieve functies liggen deels plat
   Functies als plannen, overzicht, prioriteiten stellen en gewoonten opbouwen zitten in de prefrontale cortex. Onder stress neemt de activiteit hiervan af, je raakt sneller afgeleid en uit balans.
2. Je brein zoekt naar snelle dopamine
   Bij overprikkeling dalen je dopaminereserves. Daardoor kies je sneller voor: scrollen, snacken,
   bingewatchen, of “even nog iets afmaken”. Gezonde rituelen voelen dan zwaar of ver weg.
3. Je energieniveau is simpelweg te laag
   Chronische prikkels + stress + slecht slapen = een brein dat op reservestand draait. Je bent niet “lui”, je bent op.

Hoe overprikkeling je slaap verstoort

Er zijn drie belangrijke mechanismen die door onderzoek worden bevestigd:

1. Hyperarousal (het zenuwstelsel staat aan)

Zelfs als je stil ligt, voelt je lichaam niet veilig genoeg om te ontspannen.
Resultaat: slecht inslapen, ondiepe slaap, vaker wakker worden.

2. Verhoogd cortisol remt melatonine

Dit verschuift je slaapritme, maakt inslapen lastiger en houdt je hersenen actief.

3. Actieve gedachtenstroom

Overprikkeling zorgt voor meer piekeren, malen en mentale ruis.
Dit is een directe voorspeller van slapeloosheid.

Waarom juist kleine rituelen een effectief tegengif zijn

Rituelen verlagen prikkelbelasting, geven voorspelbaarheid, activeren het parasympathische zenuwstelsel (rust & herstel), verhogen dopamine op een stabiele manier en helpen gedrag te automatiseren.

Het mooie hiervan is dat rituelen hoeven níet groot te zijn om groot effect te hebben want juist bij overprikkeling werken micro-rituelen het best:

• 5 minuten schrijven
• kort avondritueel zonder scherm
• een bodyscan
• 10 minuten ochtendlicht
• één bewuste ademhalingsoefening

Wil je minder overprikkeling, meer rust in je hoofd en een slaaproutine die wél vol te houden is?
De Ritueelkaarten set helpt je elke dag één klein ritueel te kiezen dat je lichaam en brein weer in balans brengt.

Ontdek de kaartenset →